Για πολλούς λόγους μ’ αρέσει τούτη η στήλη. Ένας από τους κυριότερους είναι και η δυνατότητα επιστροφής στο παρελθόν. Σίγουρα είναι ανανεωτική, αναζωογονητική αλλά και επιβεβλημένη η αναζήτηση του καινούργιου. Αλλά η πληθώρα με την οποία αυτό προσφέρεται κάπου κουράζει, μπουκώνει… Και αυτή η στήλη είναι η ευκαιρία να επιστρέψεις σε αγαπημένα ακούσματα, πέρα από τη σφαίρα της κριτικής, να βουτήξεις το χέρι στο μελανοδοχείο της καρδιάς με την πολυτέλεια της βραδύτητας και του συναισθήματος. Και είναι φορές που χαίρομαι για την ασφάλεια που προσφέρει η τεχνολογία… Όσο και να τρέμει ένα συγκινημένο χέρι, ποτέ δεν θα προδοθεί από τα κουνημένα γράμματα… Και επίσης μια ιστοσελίδα δεν μπορεί ποτέ να είναι μουσκεμένη! Επιστροφή λοιπόν… Υπάρχει όμως νόστος χωρίς άλγος; Σε ένα γαστρονομικό του βιβλίο ο προσφάτως αποδημήσας Καταλανός συγγραφέας Μονταλμπάν ισχυρίζεται ότι «πίνουμε για να θυμόμαστε και τρώμε για να ξεχνάμε»… Για ποιον απ’ τους δύο λόγους όμως ακούμε μουσική; Η απάντηση αφήνεται στην προσωπική κρίση και ευαισθησία του καθενός…
Cocteau Twins
Treasure (4AD, 1984)
1. Ivo
2. Lorelei
3. Beatrix
4. Persephone
5. Pandora
6. Amelia
7. Aloysius
8. Cicely
9. Otterley
10. Donimo
Είναι εξ ορισμού δύσκολο να μεταφέρεις αισθητικές εμπειρίες με το λόγο. Γιατί είναι εμπειρίες που κατά κύριο λόγο βιώνονται. Όλα τα υπόλοιπα είναι φευγαλέοι αντικατοπτρισμοί μιας θολής πραγματικότητας. Μια τεχνική υπέρβασης των δυσκολιών αυτών είναι η χρήση παρομοιώσεων, αναλογιών, παραπομπών, αναφορών, συνειρμών μήπως και κάπως πλησιάσουμε τον άπιαστο πυρήνα της αισθητικής εμπειρίας που είναι και η μουσική. Έχω λοιπόν παρατηρήσει ότι αρκετά συχνά σε κείμενα που προσπαθούν να περιγράψουν ένα μουσικό έργο, χρησιμοποιώ (αλλά και διαβάζω) λέξεις όπως μέθεξη, κοινωνία, ιερό, δέος, κατάνυξη, μυσταγωγία, λατρεία κλπ, οι οποίες έχουν θρησκευτικές καταβολές. Αυτή η σύνδεση δεν είναι τυχαία πιστεύω. Γιατί και η μουσική είναι μια θρησκεία κατά κάποιον τρόπο!
Όπως και το θρησκευτικό αίσθημα, έτσι και η μουσική βιώνεται με τον ίδιο μεταφυσικό, εν πολλοίς ανορθολογιστικό τρόπο. Από κει και πέρα πολλές άλλες αναλογίες μπορεί να βρεθούν… Είναι μια θρησκεία όπου οι αιρέσεις, οι διαφορετικές απόψεις, όχι μόνο είναι αποδεκτές αλλά και επιβεβλημένες και αναγκαίες. Μια θρησκεία που έχει κι αυτή τους δικούς της μάρτυρες. Έχει και τους δικούς της αγίους, τους οποίους μάλιστα ο καθένας μπορεί να …χειροτονήσει μόνος του! Μια θρησκεία γεμάτη σωματικά υγρά, πάθος, έρωτα, σπέρμα, πράγματα βδελυρά για τις κατ’ όνομα θρησκείες. Μια ειρηνική πανανθρώπινη, παγκόσμια, ενωτική θρησκεία. Όλοι χωράνε στην Εκκλησία αυτή! Βέβαια και από αυτή την θρησκεία κάποιοι θησαυρίζουν. Έχει και τους δικούς της Χριστόδουλους… Όμως αυτή η θρησκεία ποτέ δεν κυνήγησε τους αλλόπιστους, δεν καταδίωξε τους αλλόθρησκους, δεν έκαψε τους αιρετικούς. Ποτέ δεν αλληλοσφάχτηκαν …οι καρεκλάδες με τους ροκάδες, τα πανκιά με τους γκοθάδες, ούτε καν οι έντεχνοι με τους «άτεχνους»! Γι’ αυτό αν είναι σώνει και καλά να επιλέξω κάποια θρησκεία, η επιλογή για μένα τουλάχιστον φαίνεται σχεδόν υποχρεωτική! Σε μια τέτοια λοιπόν δική μας θρησκεία, η Elisabeth Fraser, η φωνή των Cocteau Twins, θα ήταν μία από τις μεγάλες και τιμημένες αγίες, και τούτος ο δίσκος ένα ιερό κειμήλιο.
Η Liz Fraser… Αυτό το παράξενο πλάσμα, όχι τόσο όμορφο, αλλά γοητευτικό, τραγουδά χρησιμοποιώντας τη φωνή του σαν όργανο με έναν τρόπο που λίγοι και λίγες έχουν καταφέρει, παίρνοντας στοιχεία τόσο από τις αναγεννησιακές μονοφωνίες όσο και από τις πολυφωνίες του λαϊκού τραγουδιού (και μάλιστα των Βαλκανίων, ακούστε π.χ. τον δίσκο της 4AD «Le mystere des Voix Bulgares»). Και πόσο μικρή σημασία έχουν καμιά φορά οι στίχοι! Ποτέ δεν έβγαλα κάποιο νόημα από αυτά που τραγουδά η Liz (ας μου επιτρέψει τον ενικό!), μόνο σκόρπιες ψηφίδες και θραύσματα λέξεων γνωστών, ενός κόσμου απόκοσμου… Αλλά ούτε κι έψαξα να τους βρω (φοβούμενος εν μέρει και την απομυθοποίηση). Δεν θα άλλαζαν και πολλά άλλωστε… Και αυτό το ακατάληπτο, το άπιαστο, σου αφήνει το περιθώριο να το γεμίσεις με τις δικές σου σκέψεις, τα δικά σου όνειρα, τις δικές σου εικόνες. Και εν τέλει επιτείνει και το παγανιστικό και μυστηριακό κλίμα (έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί και οι θρησκευτικές λειτουργίες επιμένουν να γίνονται σε αρχαία γλώσσα;)
Και τώρα, αρχίζουν τα δύσκολα, που λέει και ο …»ποιητής»! Πως να περιγράψεις με λέξεις το άκουσμα του δίσκου ετούτου; Ποιον άσσο από το μανίκι θα τραβήξει ο «άτυχος» μουσικογραφιάς για να μεταφέρει σε γλώσσα καταληπτή αυτό το ακατάληπτο ακρόαμα; Υπνωτικά ηχοτοπία; Μπααα, κοινοτυπία. Και όμως αληθινή… Μουσική που γίνεται ανάσα, ερωτικό βλέμμα, νυχτερινή ομίχλη, αστρικό φέγγος, καπνός τσιγάρου; Ουφφφ… Δύσκολα! Όλα μπερδεύονται… Κιθάρες, σκέψεις, αφόρητη ομορφιά, αφόρητη μοναξιά. Το εξώφυλλο ίσως δώσει καμιά ιδέα… Τι εξώφυλλο αλήθεια! Ο Vaughan Oliver και η ομάδα του σε δημιουργικό οργασμό! Και ένα εξώφυλλο έκθεμα για τα μουσεία του μέλλοντος. Υπαινικτική ομορφιά… Ένα πέπλο μπορεί να κρύβει μια ανείπωτη ομορφιά ή ένα τρομερό φρικτό μυστικό. Θησαυρό κρύβει, μας αποκαλύπτουν με τον τίτλο που διάλεξαν οι Cocteaus! Και παραμερίζοντας το πέπλο, βάζοντας τον δίσκο να ακουστεί δηλαδή, συνειδητοποιείς ότι ευτυχώς, ο θησαυρός δεν είναι …άνθρακες. Ή μάλλον είναι, αλλά στην εξευγενισμένη μορφή του άνθρακα, όπως είναι το διαμάντι! Άκουσμα ηδονικό, σαν την ηδονή του να χώνεις τα δάχτυλα σου σε ένα ξύλινο κουτί γεμάτο παλιά πολύτιμα κοσμήματα (η Αμελί στην ταινία αρκούνταν αν θυμάμαι καλά σε ένα σακί με φασόλια!).
Και ξεκινά μια μοναδική αλληλουχία τραγουδιών. Μια μαγική ακουστική κιθάρα στο «Ιvo», κομμάτι προφανέστατα αφιερωμένο στον εταιρειάρχη τους Ivo Watts-Russel (είναι και το μόνο που ..σπάει την γυναικεία κυριαρχία στα ονόματα). Τον γυναικείο «χορό» ανοίγει η γοητευτική «Lorelei», και πάντα μου έρχεται στο νου εκείνο το μεσαιωνικό παραμύθι της Lorelei που έπεσε στον Ρήνο από τα απόκρημνα βράχια της περιοχής που σήμερα φέρει το όνομα της, σπρωγμένη από το χέρι μιας μάταιας αγάπης. Η «Βεατρίκη» από την άλλη, η ιδανική ερωμένη του Δάντη, διατηρεί κάτι από την μυστικιστική σαγήνη της Αναγέννησης. Μπορεί η πραγματική Περσεφόνη να κοιμάται κάπου στον μολυσμένο κάμπο της Ελευσίνας, η Περσεφόνη του δίσκου όμως είναι ζωντανή, γεμάτη ενέργεια στο πιο δυναμικό κομμάτι του. Η δε Πανδώρα μπορεί με την περιέργεια της να γέμισε συμφορές τον κόσμο (με «χειρότερη» από δαύτες την ελπίδα) αλλά το τραγούδι της είναι ταξιδιάρικο, φευγάτο και ονειρόπολο (αν οι DJs των παραλιακών bar είχαν κάποια ιδέα περί μουσικής πέραν των ετοιματζίδικων εταιρικών CD τύπου Ibiza, lounge, easy listening και δεν συμμαζεύεται, κομμάτια σαν και αυτό δεν θα έβγαιναν από την playlist τους). Κιθάρες που λιώνουν η μία μέσα στην άλλη, πολλά εφέ και αντηχήσεις (reverb τις λεν οι ειδικοί), στρώματα φωνής της Liz το ένα πάνω στο άλλο, σαν ένα είδος μουσικού …μιλφέιγ (έλεος!) συνθέτουν την «Αmelia». Ανάλαφρη σαν ερωτική σκέψη έφηβης κοπέλας προβάλει η «Aloysius» ενώ η «Cicely» είναι λίγο πιο συνοφρυωμένη και σκοτεινή. Ντροπαλή, χαμηλών τόνων, σαν αβέβαιη ερωτική εξομολόγηση είναι η «Otterley» που κρατά από το χέρι την ατμοσφαιρικά χαρούμενη και εξωστρεφή «Donimo». Και τελικά μην με βάλετε να διαλέξω μία από τις 9 (έχοντας αποκλείσει για λόγους …προφανείς τον «Ivo»!). Τις αγαπώ και θα τις κρατήσω και τις 9 (τόσες δεν ήταν και οι μούσες;) κι ας μην επιτρέπεται η …πολυγαμία!
Το «Treasure» είναι από τους δίσκους που ακούγονται δυνατά. Μόνο έτσι θα αποκαλύψει την εκπληκτικά λεπτοδουλεμένη υφή του. Μια υφή που οφείλεται κυρίως στην εκπληκτική δουλειά που έχει κάνει στην παραγωγή ο Robin Guthrie. Και παρόλο που η χρήση του drum machine και των πολλών εφέ θα μπορούσε να απωθήσει κάποιους, το τελικό αποτέλεσμα τον δικαιώνει. Δοκιμάστε το λοιπόν δυνατά και εάν δεν καταφέρετε να ταξιδέψετε σε άλλους κόσμους και να ξεχάσετε την καθημερινή αθλιότητα μάλλον πρέπει να το …κοιτάξετε!
Και κάποια πραγματολογικά στοιχεία: ήταν το τρίτο LP για τα δίδυμα του Cocteau, ήταν δίσκος-ποδαρικό για ένα νέο μέλος που θα παίξει καθοριστικό ρόλο στη μετέπειτα πορεία τους, στον μπασίστα Simon Raymonde αναφέρομαι, και γνώρισε μια σχετική εμπορική επιτυχία (μπήκε στο top 30, της Αγγλίας φυσικά, γεγονός σπάνιο για δίσκο της 4AD).
Για μένα μιλώντας, δεν ήταν ο πρώτος Cocteau δίσκος που άκουσα. Όμως οι αγάπες δεν γνωρίζουν από χρονικές προτεραιότητες, και έτσι αυτός ήταν που χαράχτηκε μέσα μου. Και τώρα, χρόνια αρκετά μετά την πρώτη ακρόαση, νιώθω κάθε νότα, κάθε συγχορδία, κάθε λαρρυγισμό της Liz να δρα με τρόπο ανάλογο με ένα ξέφτι. Τραβώντας το, μπορείς να ξετυλίξεις ολόκληρο το ύφασμα. Το ύφασμα της ζωής μου…
1η δημοσίευση: http://www.mic.gr
22/07/2004
Bouquet of dreams 