| 1. | Do not take another mans wife (Red) |
| 2. | Dekalog V-Part I & 6 |
| 3. | Dekalog V-Part 12 |
| 4. | Dekalog VI-Part 1 & 3 |
| 5. | Dekalog VI-Part 4 |
| 6. | Dekalog VIII-Part 1 & 4 |
| 7. | Dekalog VIII-Part 7 |
| 8. | Do not take another mans wife II (Red) |
| 9. | The end (White) |
| 10. | Tu viendras (The double life of Veronique) |
| 11. | Lenfance (The double life of Veronique) |
| 12. | Van Den Budenmayer – Concerto en mi mineur – Version de 1798 ((The double life of Veronique) |
| 13. | Les marionettes (The double life of Veronique) |
| 14. | Concerto en mi – Instrumentation contemporaire No 2 / Concerto en ami-Instrumentation contemporaire No 3 / Generique de fin (The double life of Veronique) |
| 15. | Psychoanalysis (Red) |
| 16. | Today is my birthday (Red) |
| 17. | Treason (Red) |
| 18. | Fashion Show I (Red) |
| 19. | Van Den Budenmayer-Funeral music (Blue) |
| 20. | Julie-in her new apartment (Blue) |
| 21. | Olivier and Julie-Trial composition (Blue) |
| 22. | The Battle of Carnival and Lent II (Blue) |
| 23. | Song for the unification of Europe (Julies version) (Blue) |
Πάντα κάθε δίσκος ο οποίος πέφτει στα χέρια μου, πέρα από αυτή καθαυτή την μουσική απόλαυση που προσφέρει (όχι πάντα!), είναι συνήθως και μια ευκαιρία, μια αφορμή για αναζήτηση πέρα από τα στενά πλαίσια του δίσκου. Τούτος ο δίσκος λοιπόν, μας δίνει μια ευκαιρία να σταθούμε στα δημιουργικά δίδυμα σκηνοθετών-μουσικών. Με μια πρώτη σκέψη θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ουκ ολίγα. Κορυφαίο σε αριθμούς υπήρξε το ζεύγος του Blake Edwards με τον Henry Mancini (το «κοντέρ» τους σταμάτησε στις 29). Λίγα ζευγάρια υπάρχουν όμως από ουσιαστικής καλλιτεχνικής άποψης. Τι σημαίνει αυτό; Μιλάμε για τις περιπτώσεις αυτές όπου η μουσική δεν είναι απλώς μια υπόκρουση, μια «γαρνιτούρα», μια «τσόντα» στην υπόθεση, αλλά για εκείνες όπου παίζει κυρίαρχο ρόλο, για να μην πούμε ότι γίνεται και η ίδια φορέας της δράσης! Μιλάμε για ταινίες όπου ο σκηνοθέτης παίρνει λίγο την θέση του συνθέτη, αλλά και ο συνθέτης μπαίνει λίγο στην θέση του σκηνοθέτη! Να θυμίσουμε τα πιο εξέχοντα παραδείγματα; Nino Rota-Federico Felini, Sergio Leone-Ennio Morricone, Peter Greenaway-Michael Nyman και οι δικοί μας Καραΐνδρου-Αγγελόπουλος… Και φυσικά οι παρόντες: Kieslowski και Preisner.
Τούτο το κειμενάκι συνεπώς θα ήταν «κουτσό» αν δεν αναφερόμασταν και στον σκηνοθέτη: τον Krzysztof Kieslowski. Υπήρξε μέλος της αγίας τριάδας του πολωνικού σινεμά (Polanski και Wajda οι άλλοι δυο), υπήρξε κι αυτός μετανάστης από την καταπιεζόμενη πατρίδα του, βρίσκοντας καταφύγιο στην Γαλλία. Εκεί γύρισε τις πιο γνωστές του ταινίες, με προεξάρχουσα την Τρίχρωμη Τριλογία του (αναφορά στα τρία χρώματα της γαλλικής σημαίας και στις αξίες που αυτά συμβολίζουν). Δυστυχώς στα καθ’ ημάς το όνομα του συνδέθηκε απαξιωτικά με την «βαριά» κουλτούρα, ένας χαρακτηρισμός που πέρα από την εμπάθεια και την απύθμενη άγνοια που κρύβει, ήταν και άδικος για ένα τόσο βαθιά ανθρώπινο σκηνοθέτη (φαίνεται πως αυτό το -οφσκι στην κατάληξη μάλλον προϊδεάζει αρνητικά!).
Να μιλήσουμε όμως και για τον συνθέτη. Τον Zbigniew Preisner (είναι ο δεύτερος γνώριμος μου Πολωνός με αυτό το όνομα, μετά από εκείνο το επιθετικό «τανκ» της δεκαετίας του 80 που λεγόταν Μπόνιεκ-θυμούνται πιστεύω οι παλαιοί!). H πορεία του συνδέθηκε άρρηκτα με αυτή του Kieslowski καθώς μαζί ξεκίνησαν στις αρχές των 80s και έμειναν μαζί ως το θάνατο του Kieslowski το 1996 (μετά έγραψε και το «Requiem for My Friend» στη μνήμη του χαμένου του φίλου) Aυτοδίδακτος συνθέτης, δεν πέρασε από ωδεία και μουσικές σχολές μένοντας έτσι σχετικά ανεπηρέαστος από τον ακαδημαϊσμό της συμφωνικής μουσικής, χαρακτηριστικό που πέρασε και στο έργο του.
Η συνεργασία του ζεύγους έφτασε τις 7 ταινίες. Οι ταινίες που εκπροσωπούνται στο παρόν CD είναι ο «Δεκάλογος» (στην πραγματικότητα πρόκειται για μια σειρά τηλεταινιών για την πολωνική τηλεόραση, με την καθεμιά να έχει ως θέμα της, μία εντολή), η «Διπλή ζωή της Βερόνικα» και φυσικά τα Τρία Χρώματα (Μπλε, Κόκκινο και Λευκό). Το συνεκτικό στοιχείο όλων αυτών των ταινίων, και του σινεμά του Kieslowski γενικότερα, είναι η θρησκευτικότητα. Ο Kieslowski υπήρξε μεγάλος χριστιανός (καθολικός ασφαλώς). Η πατρίδα του άλλωστε η Πολωνία είναι από τις πιο φανατικά καθολικές χώρες (κι ο Πάπας Πολωνός είναι!). Είναι όμως θρησκευτικός με ένα ιδιαίτερο και σεμνό θα λέγαμε τρόπο. Βαθιά χριστιανικός, αλληγορικός, υποβάλει χωρίς να επιβάλει, καμία σχέση με την ηθικοπλαστική επιθετικότητα που έχουν οι ιεροκήρυκες όταν απευθύνονται στο ποίμνιο τους (τουτέστιν, στα …»πρόβατα»). Και αυτά τα χαρακτηριστικά τα διατηρεί ακόμη κι όταν αναφέρεται στον σκληρό Δεκάλογο, τις Δέκα Εντολές δηλαδή, αυτές τις ξεχασμένες εντολές, για τις οποίες αν πράγματι η Ανωτέρα Δύναμις κρατάει λεπτομερή αρχεία, βλέπω τα αγγελάκια του παραδείσου να κατεβαίνουν στους δρόμους σαν …απολυμένοι συμβασιούχοι λόγω έλλειψης δουλειάς, τη στιγμή που τα διαβολάκια θα χτυπάνε υπερωρίες…!
Και επιπλέον ξαναγυρίζει και δίνει έμφαση στο πυρηνικό μήνυμα του χριστιανισμού, που δεν είναι τίποτε άλλο από την αγάπη. Το μήνυμα που συμπυκνώνεται στο απόσπασμα από την Α’ Επιστολή προς τους Κορίνθιους του Αποστόλου Παύλου: «Εάν ταις γλώσσαις των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δε μην έχω, γέγονα χαλκός ήχων ή κύμβαλον αλλαλάζον…». Ένα απόσπασμα που αποτελεί και την βάση του κύριου μουσικού θέματος της Μπλε ταινίας. Μιας ταινίας η οποία περιστρέφεται ολόκληρη γύρω από μια ημιτελή παρτιτούρα (ακούστε το «Trial composition», μια πρωτότυπη ηχητική απεικόνιση της δημιουργικής διαδικασίας). Και να που ερχόμαστε πάλι στην μουσική…
Η οποία έχει μεγάλη σχέση με τα όσα ήδη αναφέραμε! Γιατί, μοιραία η μουσική του Preisner έχει κάτι από την μεταφυσική της θρησκευτικής μουσικής. Της δυτικής ασφαλώς! Η οποία πρέπει να ομολογήσω (κι ας μην αρέσει σε κάποιους νεο-ορθόδοξους φανατικούς) ότι έχει πολύ μεγαλύτερη επαφή με την έννοια του ωραίου από την δική μας, η οποία θα έλεγε κανείς ότι κατά κάποιον τρόπο μισεί το ωραίο και το χαρούμενο. Δεν χρειάζεται να πω τίποτα άλλο επ’ αυτού, όσοι ενδιαφέρεστε τα έχει πει καλύτερα και γλαφυρότερα ο Εμμανουήλ Ροΐδης στην Πάπισσα Ιωάννα (αφορεσμένος κι αυτός, μην ξεχνιόμαστε!).
Ο Preisner λοιπόν, σαν καλός συνθέτης του σινεμά, συντονίζεται με το όραμα του σκηνοθέτη. Με μουσική χαμηλών τόνων, σεμνή, που αφήνει χώρο στη σιωπή να αναπνεύσει, εσωστρεφή και κατανυκτική. Εμπνέεται από τον μινιμαλισμό αλλά (προφανώς) και από τη θρησκευτική μουσική της Αναγέννησης (πολλά έργα του έχουν δομή ορατορίου). Σίγουρα πάντως δεν είναι η γνωστή «easy listening» συμφωνική μουσική η οποία χρησιμοποιείται διεκπεραιωτικά και με άπειρα κλισέ ως συνοδεία σε πολλές ταινίες (π.χ. τα «περίφημα» βιολιά στις συγκινητικές στιγμές).
Εδώ μέσα θα βρείτε όλες τις μεγάλες στιγμές του συνθέτη, επιλεγμένες μάλιστα από τον ίδιο. Τις λεπτά σμιλεμένες μελωδίες που συνόδευσαν τις ταινίες του Δεκάλογου. Το σχεδόν ανατριχιαστικό «Do not take another man’s wife», όπου μια γυναικεία φωνή που σέρνεται, συναγωνίζεται σε μοναξιά την μελωδία του πιάνου. Και γενικότερα ολόκληρη την εξαιρετική μουσική που έγραψε για την Κόκκινη ταινία (πρόταση: αναζητείστε και τις εκπληκτικές εκτελέσεις των έργων αυτών από το live στα μεταλλεία της Κρακοβίας).
Άξιο λόγου είναι το γεγονός ότι όταν ο Preisner θέλει να βουτήξει στα σκοτεινά νερά του ρομαντισμού του 18ου αιώνα, υιοθετεί το φανταστικό όνομα Van Den Budenmayer (κάτι σαν ένα alter ego). Για αυτό το γεγονός υπάρχει μάλιστα και μια αστεία ιστορία: το 1995 οι υπεύθυνοι συντάκτες της μουσικής εγκυκλοπαίδειας της Οξφόρδης επικοινώνησαν με τον ίδιο τον Kieslowski και ζητούσαν λεπτομέρειες για αυτόν τον «εξαιρετικό άγνωστο Ολλανδό συνθέτη». Χρειάστηκε κόπος και χρόνος για να τους πείσει ο Kieslowski ότι η μουσική ήταν κάποιου ζώντος Πολωνού συνθέτη! Και αφού κατηγορήθηκε πρώτα ότι κρατάει «κρυμμένα μυστικά και ντοκουμέντα» αποκρύπτοντας μια σημαντική ανακάλυψη!
Με αυτό λοιπόν το ψευδώνυμο ο Preisner υπογράφει δύο από τα πιο εμβληματικά του έργα: το «Concerto en mi mineur», χαρακτηριστικό θέμα της ταινίας «Η διπλή ζωή της Βερόνικα» και τη «Funeral music» από το «Μπλε». Το πρώτο μάλιστα είναι μια διάσημη μελωδία, γνωστή (φευ!) από τηλεοπτική διαφήμιση, χωρίς ασφαλώς να έχει γίνει …σουξέ! (βλέπετε για να γίνει ένα τραγούδι επιτυχία λόγω διαφήμισης, πρέπει να είναι αρκούντως εύπεπτο και …τσιχλόφουσκα!)
Την τιμητική τελευταία θέση του …ψηφοδελτ…εεε του δίσκου καταλαμβάνει ίσως το πιο γνωστό κομμάτι της συνεργασίας των δύο δημιουργών: το «Song for the unification of Europe», επίκαιρο κιόλας, με την Πολωνία να μπαίνει πρόσφατα στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Βέβαια το συγκεκριμένο κομμάτι δεν είναι κι από τα αγαπημένα μου, καθώς έχει όλα αυτά που αντιπαθώ στην συμφωνική μουσική: το εξής ένα: την «φανφάρα», αυτό το δήθεν μεγαλειώδες, το πομπώδες, το οποίο όμως ιδανικό για εκδηλώσεις επίδειξης μεγαλείου και ισχύος!
Η συλλογή όμως αυτή πάσχει και από την «ασθένεια» η οποία κάνει θραύση στον κόσμο των soundtrack! Η οποία συνίσταται στο ότι πολλά κομμάτια δεν στέκονται τόσο καλά «μόνα» τους, ζητάνε απεγνωσμένα το δίδυμο αδελφάκι τους, την εικόνα. Και αυτό το φαινόμενο γίνεται πιο έντονο όταν μιλάμε για έναν μουσικό που έγραφε την μουσική του παράλληλα με την ταινία και όχι ανεξάρτητα. Παρολ’ αυτά όμως, το έργο αυτό αξίζει να ακουστεί. Και όχι μόνο από τους «σκληροπυρηνικούς» της κουλτούρας…
8
1η δημοσίευση: http://www.mic.gr
Bouquet of dreams 