:: Λοιπόννν… Άλλα είχα κατά νου να γράψω στο παρθενικό Heretology της νέας χρονιάς, αλλά ένα τυχαίο γεγονός με ερέθισε και έστρεψε αλλού την προσοχή μου. Τι συνέβη; Όντας ένα από αυτά τα εξωτικά «πτηνά» που δεν διαθέτει τετράτροχο όχημα, παρά μόνο ένα απλό …δίποδο, γενικά κινούμαι ανά την πόλη με τα ΜΜΜ, λεωφορεία, τρόλεϋ και ταξί (ναι, και αυτά ΜΜΜ γίνονται με τις πολλαπλές ταρίφες!). Μια από τις χαρές που μπορεί να απολαύσει κάποιος στις διαδρομές του αυτές (πέρα από τις σωματικές εάν είναι …εψαψίας) είναι και κάποιες …πνευματικές απολαύσεις. Κάθε τρόλεϋ, ειδικά τις ώρες που μετατρέπεται σε …κινούμενο ΚΑΠΗ, είναι μια πυριτιδαποθήκη απόψεων η οποία θέλει απλώς ένα σπίρτο για να εκραγεί και να ανάψει η συζήτηση, η οποία απαιτεί …τσιφόρεια γλαφυρότητα για να περιγραφεί. «Που πάμε, που οδεύει ο κόσμος», η εξαχρείωση της νεολαίας, «εμείς τότε…», «θα μας φάνε οι Αλβανοί», «οι Εβραίοι που κυβερνάνε τον κόσμο». Και πάντα περιμένω στο τέλος να εμφανιστεί και ο γνωστός τύπος του: «ρε ένας Παπαδόπουλος μας χρειάζεται» (και πάντα εμφανίζεται!). Συν τοις άλλοις τούτες τις μέρες η τύχη μου έταξε να υπομείνω έναν ταξιτζή ο οποίος είχε σκοπό να εκθέσει όλη την κοσμοθεωρία του (α ρε Κοκκίνου που μας έμαθες και τη λέξη!) και η οποία συμπυκνωνόταν στο ότι «οι πολιτικοί που μας κυβερνάνε είναι όλοι Εβραίοι, γι’ αυτό ο τόπος πάει κατά διαόλου». Σε αυτές τις περιπτώσεις οποιαδήποτε λογική συζήτηση καταλήγει «kicking against the pricks», οπότε ακολουθώ την αιδήμονα τακτική του «καλύτερα να μασάς», και για τη στοιχειώδη επικοινωνία χρησιμοποιώ την …αγελαδινή γλώσσα. Μμμ… Ναι… Μμμμ… Σε προβληματισμό όμως με έθεσε ο ταρίφας! Γιατί έχουν τόση πέραση οι θεωρίες συνωμοσίες είναι το «απλό» ερώτημα. Γιατί π.χ. μετά από κάθε μεγάλο γεγονός σκάει ένα …τσουνάμι από τερατολογίες, αποκαλύψεις, «μυστικά». Ποιος δεν θυμάται μετά την 11η Σεπτεμβρίου το τι δε γράφτηκε και τι δεν ακούστηκε!
Έχουν γραφτεί τόμοι και τόμοι γι’ αυτό το θέμα (αλιεύω δύο: «Θεωρίες συνωμοσίας ή θεσμικές θεωρίες» των Shalom και Albert και το «Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε παράξενα πράγματα» του M. Shermer), οπότε θα ήταν λίγο αστείο να ισχυριστώ ότι θα δώσω απαντήσεις οριστικές και πλήρεις (υπάρχουν;). Μια θωπεία φιλοδοξεί να είναι αυτό το κείμενο,. ένα ερέθισμα, ένα τσίγκλισμα…
Η απάντηση σίγουρα δεν μπορεί να αγνοήσει την κατακλυσμιαία και σαρωτική επέλαση του ανορθολογισμού στη σύγχρονη εποχή. Οξύμωρο; Κι όμως έχουμε παντού εκδηλώσεις του… Στις παγκόσμιες σφαγές, στην επικράτηση του θεοκρατικού σκοταδισμού, των θρησκευτικών φανατισμών και δεισιδαιμονιών, στην όλο και αυξανόμενη πίστη στο υπερ-, μετα- και παρα-φυσικό. Έχω την αίσθηση μάλιστα, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, ότι η εποχή μας θα καταγραφεί από τον ιστορικό του μέλλοντος ως μια εποχή 2ου Μεσαίωνα. New Dark Ages. Τι διαφορετικό άλλωστε συνέβαινε και εκείνη τη σκοτεινή περίοδο; Και τελικά τι απέγινε εκείνος ο κακόμοιρος ο Διαφωτισμός που υποτίθεται πήγε τον άνθρωπο ένα βήμα παραπέρα; Ήταν το βήμα μπροστά, πριν ακολουθήσουν τα δύο βήματα πίσω;
Υπερβάλλεις θα πει ο αναγνώστης και ίσως έχει δίκιο! Μιλάς για Μεσαίωνα και αγνοείς τόση επιστημονική εξέλιξη και τόσα τεχνολογικά θαύματα. Και όμως, παρά την εξέλιξη αυτή, η μετατροπή της επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου σε γνώση μαζική είναι ελλιπέστατη. Επιπλέον ακόμη και η ίδια η επιστήμη απειλείται από την εισβολή του ιού του ανορθολογισμού. Παράδειγμα: στην τεχνολογική ατμομηχανή του κόσμου, στις ΗΠΑ, τα τελευταία χρόνια εξελίσσεται μια μεγάλη διαμάχη για το εάν πρέπει να διδάσκεται στο μάθημα της Βιολογίας, μαζί με τη δαρβινική θεωρία της εξέλιξης και η θεωρία του Δημιουργισμού. Η θεωρία δηλ. ότι ο άνθρωπος κατάγεται από τον Αδάμ που τον έπλασε ο Θεός από πηλό!
Φτάνουμε έτσι σε ένα σημείο όπου, όπως έλεγε ο Whitehead, «χρειάζεται ένα ασυνήθιστο μυαλό για να συλλάβει το αυτονόητο», με το αυτονόητο να έχει γίνει σχεδόν αιρετικό! Ωραία, θα μου πείτε! Απέδωσες την άνθηση των συνωμοσιολογικών θεωριών στη γενικότερη τάση προς ανορθολογική σκέψη. Έτσι όμως το ερώτημα μετατίθεται και επιστρέφει επιτακτικό. Μας μάθαιναν πάντα ότι ο άνθρωπος είναι ον λογικό. Πως λοιπόν εξηγείται αυτή η ροπή προς το άλογο και το παράλογο;
:: Ο άνθρωπος από τη στιγμή που θα ανοίξει τα μάτια του στον μάταιο τούτο κόσμο έρχεται αντιμέτωπος με πολλά γιατί… «Γιατί μαμά» είναι η πιο συνήθης επωδός των μικρών παιδιών. Μεγαλώνοντας τα ερωτήματα πληθαίνουν και σοβαρεύουν. Στέκει ξαφνιασμένος και εκστατικός μπροστά στο αδιανόητο του θανάτου. Η βαθιά ανάγκη για βεβαιότητα έρχεται σε σύγκρουση με τα άπειρα αναπάντητα γιατί. Η δε σύγχρονη επιστήμη έχει εξορίσει την καημένη τη Βεβαιότητα. Κβαντική θεωρία, εντροπία, θεωρία του χάους, η ενοχλητική αίσθηση ότι ένα απλό ντετερμινιστικό σύστημα μπορεί να αρχίσει να συμπεριφέρεται απρόβλεπτα. Μια Νέα …Αταξία Πραγμάτων! Η χρήσιμη πληροφορία δεν κρύβεται πια, χάνεται μέσα σε ατελείωτες χωματερές άχρηστων ΚΒ. Και η άποψη ότι ο κόσμος λειτουργεί σαν μηχανισμός καλοκουρδισμένου ρολογιού έχει πεθάνει για την επιστήμη εδώ και 100 χρόνια. Το σωκρατικό «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» είναι πιο επίκαιρο παρά ποτέ. Η δε «ησυχία, τάξη και ασφάλεια» δεν ήταν ποτέ γνωρίσματα της φύσης. Και όπου έγινε απόπειρα να επιβληθούν, η κατάληξη ήταν διαστροφές ολοκληρωτισμού.
Υπάρχει όμως και το εγωιστικό γονίδιο του ανθρώπου που αντιδρά σε όλα αυτά. Πως να συμβιβαστεί η άγνοια και η ανημπόρια με το Εγώ και κυρίως το Υπερεγώ το οποίο πληγώνεται βαθύτατα; «Δεν μπορεί να μην ξέρω, να μην καταλαβαίνω. Ποιός; Εγώ;;» Και αναζητά διεξόδους, δρόμους διαφυγής… Ο δρόμος της έρευνας και της μελέτης είναι δύσκολος και δεν εγγυάται απάντηση σε όλα. «Ευτυχώς» δεν είναι ο μόνος. Από εύκολους δε δρόμους άλλο τίποτα. Ποιος απαντά λοιπόν σε αυτά τα γιατί; Ποιος είναι ο ρυθμιστής των πάντων; Ο Θεός. Οι μυστικές ομάδες. Οι μασόνοι. Οι ΕΛ. Οι Εβραίοι. Οι Ναΐτες. Τα …διαπλεκόμενα. Κρυφές σέκτες, αδελφότητες. Ο …Κόκκαλης. Όλες οι απαντήσεις συμπυκνώνονται σε μία. «Αυτοί φταίνε»!
«The truth is out there». Κρυφή γνώση. Πολλαπλασιάστε το ύψος μιας κολώνας του Παρθενώνα με το λογάριθμο της ρίζας του μήκους της μιας πλευράς του αετώματος, και όλο και κάποια σημαδιακή χρονολογία θα βρείτε… Ίσως τη χρονιά που πήρε τελευταία φορά πρωτάθλημα ο ΠΑΟΚ! Γιατί όχι; Όποιος ψάχνει βρίσκει! Σαν τους πωρωμένους οπαδούς που οτιδήποτε συμβαίνει στην πολιτική γίνεται υπέρ ή κατά της ομαδάρας τους, της θρησκείας τους. Αυτοεκπληρούμενη προφητεία θα το έλεγε ένας ψυχολόγος (ή μήπως χρειαζόμαστε ψυχίατρο;) Υπερβάλλω; Μια βόλτα σε ένα περίπτερο θα σας πείσει. Μετρείστε απλώς τα περιοδικά που ασχολούνται με τα «ανεξήγητα» φαινόμενα, τις αστρολογίες, τη μυθολογία και τις «αποκαλύψεις».
Υπάρχει όμως και άλλη μια αιτία που καθιστά τις θεωρίες συνωμοσίες ελκυστικές πέρα από το ότι εξηγούν απλουστευτικά τον κόσμο. Είναι το γεγονός ότι παρέχουν μια σανίδα δικαιολογίας. Το «όλα είναι προαποφασισμένα» είναι μια ιδανική απαλλακτική δικαιολογία από ευθύνες για την προσωπική (ενίοτε και εθνική) αθλιότητα. Να είναι τυχαίο ότι οι πιο επιρρεπείς σε θεωρίες συνωμοσίας είναι άνθρωποι που ενδόμυχα νιώθουν αποτυχημένοι, χαμηλής μορφωτικής στάθμης; Να είναι τυχαίο ότι ο σκοτεινός δάκτυλος είναι πάντα ένας «ξένος δάκτυλος» (η παλιά εθνική μας καραμέλα); Λειτουργεί πράγματι ανακουφιστικά, σαν ναρκωτικό η φαντασίωση εχθρών και σκοτεινών συνωμοσιών. Και αν δεν υπάρχουν τους δημιουργούμε. Από τον πλανητάρχη που κατασκεύασε τον Οσάμα του έως και τον τελευταίο …συντάκτη μουσικού περιοδικού που φαντασιώνεται εχθρούς και πολέμιους. Είναι και ζήτημα αυτοεπιβεβαίωσης, ετεροκαθορισμού, ή για να το πω lifestyle-ίστικα «είσαι όποιος σε μισεί»!
:: Μέσα σε αυτό το κλίμα δεν είναι διόλου ανεξήγητη η παγκόσμια επιτυχία που γνωρίζουν βιβλία-«τούβλα» (σχεδόν πολεμικά όπλα, αν σου έρθουν στο …κεφάλι δεν τη σκαπουλάρεις!) όπως ο διαβόητος «Κώδικα Ντα Βίντσι» του πανέξυπνου Dan Brown (17 εκατομμύρια έχει πουλήσει και συνεχίζει). Πανέξυπνου γιατί κατάφερε να αφουγκραστεί το πνεύμα των καιρών και να ικανοποιήσει το πάθος του κοινού για «μυστική» γνώση και κουτσομπολίστικη ιστορία. Και πέτυχε με ένα πονηρά δομημένο βιβλίο, ταγμένο να γίνει best seller, φιλοσοφικού βάθους στο οποίο μπορείς να βουτηχτείς χωρίς να βρέξεις τους αστραγάλους σου, να κολακεύσει ένα κοινό «υποψιασμένο», που αμφιβάλει για τα προφανή και καταπίνει αμάσητες τερατολογίες. Μεγάλο πράγμα τελικά η κολακεία του κοινού… «Δώστου ότι ζητάει». Ή σε βελτιωμένη έκδοση «εκπαίδευσε το να ζητάει ότι εμείς θέλουμε»! Ο Αδόλφος είχε δώσει και εδώ τα πολύτιμα φώτα του σε πολιτικούς, λαϊκιστές μαζικούς καλλιτέχνες, διαφημιστές. «Μη λες ποτέ κάτι που δεν μπορεί να το καταλάβει και ο τελευταίος ηλίθιος».
:: Λέγοντας Αδόλφος ας «ξαναγυρίσουμε» στο λεωφορείο της αρχής. Τέτοιες συζητήσεις πυροδοτούν μέσα μου και άλλες ευρύτερες σκέψεις. Και εμμέσως επιβεβαιώνουν την άποψη ότι οι ρατσιστικές και φασιστικές ιδέες έχουν μεγάλη διασπορά στην ελληνική κοινωνία, διασπορά μάλιστα οριζόντια και όχι κάθετη, διασπορά που αγκαλιάζει όλους τους πολιτικούς χώρους. Προς το παρόν ευτυχώς ο ιδεολογικός αυτός χώρος καταλαμβάνεται από γραφικούς πρωταγωνιστές του Μητσι-χώστα, από αρχαιολάτρες που πιστεύουν ότι οι αρχαίοι είχαν αεροπλάνα και υποβρύχια και ότι είναι απόγονοι εξωγήινων, από πλασιέ βιβλίων, από στρατιωτικού τύπου οργανώσεις για θυμωμένους νεολαίους που δεν ξέρουν τι να κάνουν με τις ορμόνες τους, και από διάφορα άλλα …οπωροκηπευτικά. H μαγιά όμως υπάρχει. Αυτό που λείπει για να δούμε και σε αυτή την χώρα κανένα 10-15% ακροδεξιού κόμματος και να τρίβουμε τα αγουροξυπνημένα μάτια μας, είναι ο δημεγέρτης χαρισματικός λαϊκός ηγέτης. Και ας αφήσουμε τα αυτάρεσκα φληναφήματα ότι οι Έλληνες δεν έχουν λέει φασιστική παράδοση (ο Μεταξάς τι ήταν;) και δεν είναι ρατσιστές (απλώς αυτοί είναι Αλβανοί!). Αλλά εν τέλει και παράδοση να μην υπήρχε, όλες οι παραδόσεις από κάπου ξεκινάνε.
:: Τώρα που μπήκαν πάλι στα θηκάρια τα σπαθιά, κρεμάστηκαν στους τοίχους οι γκράδες και τα καρυοφίλια και έληξε και η επιφυλακή στα χαρακώματα των ειδήσεων των 8.00, μπορούμε να πούμε και μια κουβέντα με αφορμή τη διαβόητη ταινία για τον Αλέξανδρο. Δεν είμαι κήρυκας κάποιας δήθεν ιστορικής αλήθειας (γενικά έχω μια αλλεργία με τους κήρυκες της οποιασδήποτε «αλήθειας»). Προσωπικά μάλιστα την έννοια της «ιστορικής αλήθειας» τη θεωρώ ένα μύθευμα, ένα πεδίο άσκησης ιδεολογικών συμφερόντων και αυθαίρετης χρήσης και ερμηνείας. Και εδώ που τα λέμε δεν θεωρώ την ιστορία επιστήμη με όλους τους τύπους. Αλλά ας παίξω για λίγο το παιχνίδι τους βασισμένος στους ιστορικούς κανόνες. Υποτίθεται λοιπόν ότι το Α και το Ω και όλα τα ενδιάμεσα γράμματα της ιστορίας είναι οι πηγές. Για να δούμε λοιπόν ποιες πηγές ιστορικής αλήθειας έχουμε για τον Αλέξανδρο. Για να μην κουράσω με πολλές λεπτομέρειες, πάμε κατευθείαν στο ζωμό. Αυτό λοιπόν που προκύπτει είναι πως ότι ξέρουμε για τον Αλέξανδρο προέρχεται από συγγραφείς που έζησαν διακόσια και άνω χρόνια μετά (Διόδωρος, Πλούταρχος, Αρριανός). Από έργα συγχρόνων του έχουν σωθεί μόνο αποσπάσματα σε έργα άλλων, οι οποίοι σύγχρονοι μάλιστα ανήκαν στην …ακολουθία του. Δεν νομίζω ότι κανένας επιστήμονας-ιστορικός θα θεωρούσε απόλυτα αξιόπιστες αυτές τις πηγές. Οπότε ας κάνουμε λίγο κράτει στα μεγάλα λόγια. Και η αλήθεια; «Για ότι δεν μπορώ να μιλήσω, σωπαίνω» (Tractatus-Βιτγκενστάιν) Την αλήθεια, ευτυχώς ή δυστυχώς, δεν θα τη μάθει ποτέ κανείς. Εκτός εάν κάποτε το όραμα του Ουέλς γίνει πραγματικότητα και εφευρεθεί η χρονομηχανή. Μέχρι τότε, οι νεκροί ας μείνουν με τους νεκρούς… Στην ησυχία τους.
:: Μιλώντας για ιστορία θυμήθηκα μια συνέντευξη του πολύ καλού Ισραηλινού συγγραφέα Άμος Οζ (το «Iστορία αγάπης και σκότους» είναι ένα «τούβλο» που αξίζει να το πάρετε). Ένα απόσπασμα κράτησα και μου
άρεσε: «η Ιστορία είναι ένα τέρας. Η γενιά μου μεγάλωσε δηλητηριασμένη με υπερβολικές δόσεις Ιστορίας. (…) Αν ήμουν γιατρός, η πρώτη συνταγή μου θα ήταν να μειώσουμε τις δόσεις ιστορίας. Είναι υπερβολικά τοξικές». Και πράγματι, δεν ξέρω αν ένας κόσμος όπου «ο τελευταίος παπάς θα έχει κρεμαστεί από τα έντερα του τελευταίου καπιταλιστή» (σύμφωνα με το δημοφιλές σύνθημα των αναρχικών του 19ου αιώνα), θα ήταν καλύτερος από τον σημερινό, αλλά χωρίς ιστορικούς θα ήταν σίγουρα πιο ειρηνικός…
:: Πολλή τσουναμολογία… «Κρείττον το σιγάν». Αν είναι να κρατήσω κάτι από όλη την ιστορία είναι η παρακείμενη φωτογραφία… Χωρίς περαιτέρω σχόλια.
:: Εποχή λιστών με τα καλύτερα, τα σημαντικότερα και τα κάθε είδους «-ότερα» της χρονιάς. Έχω παρατηρήσει ότι πριν από τη λίστα των επιλογών, είθισται δίκην απολογίας να τονίζουμε την υποκειμενικότητα των επιλογών ή των κρίσεων μας. Η περίφημη πια κολοκυθόπιτα ή για να κάνω επίδειξη λατινογνωσίας «de gustibus disputandum non est»! Όμως αν προσλάβουμε …αντικειμενικά αυτόν τον υποκειμενισμό μπορεί να φτάσουμε σε παραδοξολογίες. Ο Μπετόβεν κόντρα στην Πέγκυ Ζήνα; Η Μάρα Μεϊμαρίδη δίπλα στον Ροΐδη; Ακραία βέβαια παραδείγματα… Απλώς θέλω όμως να δώσω έμφαση σε έναν ισοπεδωτικό μοδάτο σχετικισμό, όπου το να μην αποδέχεσαι κάποιες υποκουλτούρες χαρακτηρίζεται ως …μιζέρια. Ένας σχετικισμός που βασίζεται κυρίως στο γούστο και όχι στη γνώση. Συμφωνώ, για μια μπύρα μπορεί να ισχύει «γιατί έτσι σας αρέσει»… Στην τέχνη όμως;
:: Τυπικότητες και ευχολόγια δεν μου αρέσουν γενικά. Οπότε ας κλείσουμε τον παλιό χρόνο στο ντουλάπι του με λίγο μαύρο χιούμορ από ένα παλιό ΠΟΝΤΙΚΙ που ξέθαψα από το αρχείο μου. Αφήστε δε που και ο σεβάσμιος κατά τα άλλα παππούς του λεωφορείου της αρχής θα συμφωνούσε με το πνεύμα του ποντικού…
1η δημοσίευση: http://www.mic.gr
Bouquet of dreams 