:: «Ανιστόρητοι»! «Χαλκευτές της Ιστορίας»… «Λευτεριά στην ιστορική Άνω Ποταμιά»… «Η Ιστορική Αλήθεια»… Είναι κάτι παραπάνω από φανερό ότι η Ιστορία είναι μέσα στη μόδα. Πάντα ήταν. Αλλά τώρα βρίσκεται σε έξαρση. Αρκεί μια βόλτα σε οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο (και κυρίως συνοικιακό, γιατί σε αυτά φαίνεται τι αγοράζει ο κόσμος) για να βρεθεί κανείς μπροστά σε στοίβες ιστορικών βιβλίων, κυρίως της κατηγορίας της Απόκρυφης Ιστορίας αλλά και του ιστορικού μυθιστορήματος, τα γνωστά βιβλία-τούβλα με τα πλουμιστά εξώφυλλα και τους βαρύγδουπους τίτλους. Η επιτυχία του «Κώδικα DaVinci δεν ήταν παρά μόνο η κορυφή ενός γιγάντιου παγόβουνου.
Όλοι επικαλούνται την Ιστορία… Ανοίξτε το κουτί οποιαδήποτε ώρα της ημέρας και της νύχτας και διατρέξτε τα κανάλια. Ένας γοητευτικός ζωολογικός κήπος θα ξεδιπλωθεί… Απόστρατοι, έμποροι βιβλίων και κομμάτων, επαγγελματίες έλληνες και χονδρέμποροι ελληνικότητας, αφρίζοντες κήρυκες που υπερασπίζονται την Ιστορική Αλήθεια, τη Βεβαιότητα απέναντι στους φαλκιδευτές, στους χαλκευτές κλπ κλπ. Φυλάττουν Θερμοπύλες, πολεμώντας με φανταστικούς εχθρούς, κάπου συμπαθείς μέσα στην τρέλα τους, μου θυμίζουν κάτι Ιάπωνες στρατιώτες που είχαν απομείνει να φυλάνε σκοπιά σε απομακρυσμένα νησάκια του Ειρηνικού για 30 (!) χρόνια μετά το τέλος του πολέμου! «Όταν έχεις στο κεφάλι σου σφυρί, όλα τα προβλήματα μοιάζουν με καρφιά» (copy…left: Marc Twain). Δυστυχώς όμως τα φαινόμενα αυτά δεν είναι απλώς περιθωριακές γραφικότητες της trash TV αλλά συνιστούν την εκδήλωση μιας ευρύτερης κοινωνικής παθολογίας. Η ασθένεια; Η …Ιστορία.
:: Θα θέσω την άποψη μου εξ’αρχής, τσεκουράτα (και ασφαλώς ολίγον αφοριστικά), σαν τον στρατηγό της παλιάς ελληνικής ταινίας. Δεν θεωρώ την Ιστορία επιστήμη. Η Ιστορία είναι μια τέχνη, ένα ανθρώπινο εκ των υστέρων κατασκεύασμα, πολύ πιο κοντά στη λογοτεχνία παρά στις κυρίως ειπείν επιστήμες. Η Ιστορία όμως κυριότερα είναι εξουσία (να θυμίσω το κοινότοπο αλλά αληθές «την Ιστορία τη γράφουν οι Νικητές;). Κάθε έθνος, κάθε ομάδα ανθρώπων, ακόμη και κάθε άνθρωπος προσωπικά, φτιάχνει την Ιστορία (του) όπως τον συμφέρει, με τρόπο ώστε να δικαιολογεί και να κολακεύει το παρόν του. Ας θυμηθούμε πως έχει χρησιμοποιηθεί η ιστορία για να στηρίξει την «προαιώνια» ύπαρξη εθνών… Ας θυμηθούμε και την κυνικότατη δήλωση του Ιταλού πρωθυπουργού Καβούρ «φτιάξαμε την Ιταλία, τώρα μένει να φτιάξουμε τους Ιταλούς» [σε εμάς τη «βρώμικη δουλειά» την ανέλαβε ο Παπαρρηγόπουλος, δημιουργός αυτής της σύνθεσης αρχαίας Ελλάδας και ορθοδοξίας, μιας σύνθεσης τόσο αντιφατικής που θυμίζει τα μυθολογικά τέρατα που ήταν π.χ. μισά γυναίκες και μισά λιοντάρια]. Να θυμηθούμε και
τον «πατερούλη» Στάλιν ο οποίος δεν αρκούνταν στην έκδοση one way ticket με τον Υπερσιβηρικό για τους αντιπάλους του, τους έσβηνε μετά και από τα βιβλία και από τις φωτογραφίες. Ένα ομολογουμένως θαυμαστό κατόρθωμα, χωρίς τις ευκολίες ενός …Photoshop! (δείτε δείγμα της τέχνης παραπλεύρως). Ατελείωτα είναι τα παραδείγματα τέτοιων χειρουργικών επεμβάσεων lifting του παρελθόντος. Μοιάζει αυτό με επιστήμη;
Στην Επιστημολογία μαθαίνουμε ότι μια επιστήμη έχει δύο χαρακτηριστικά. 1. Υπάρχει μια κοινώς αποδεκτή άποψη (Παράδειγμα το αποκαλεί ο Kuhn), η οποία και γίνεται αποδεκτή από την πλειονότητα των επιστημόνων, και 2. Η επιστήμη πρέπει να έχει την ικανότητα πρόβλεψης. Τίποτα από τα δύο δεν ισχύει στο χώρο της Ιστορίας. Εγώ π.χ. ως χημικός, μπορώ πολύ άνετα να συνεννοηθώ με έναν Τούρκο χημικό και να κουβεντιάσουμε για οξέα και για αντιδράσεις. Οι αντίστοιχοι ιστορικοί; Το πιθανότερο είναι να μαλλιοτραβηχτούν! Όσο αφορά το σκέλος της ιστορικής πρόβλεψης, εδώ απαιτούνται μεταφυσικά κληρονομικά χαρίσματα! Το γνωστό μας «η Ιστορία επαναλαμβάνεται» αφορά μόνο γενικές εκτιμήσεις και φαινόμενα, και όχι μια επιστημονική πρόβλεψη του τύπου «το Μάρτιο του 2046 θα γίνει ολική έκλειψη ηλίου».
:: Στο σημείο αυτό θα επενέβαινε ο γνωστός δικηγόρος του διαβόλου! «Μα τα ίδια τα γεγονότα δεν αποτελούν κάτι το αδιαμφισβήτητο»; Η απάντηση θα έχει δύο πλοκάμια. Πρώτον, για γεγονότα πολύ μακρινά στο χρόνο, η αξιοπιστία των όποιων πηγών σηκώνει πολύ …νερό αμφιβολίας στο κρασί της Βεβαιότητας (εδώ το ίδιο συμβαίνει και με σύγχρονα γεγονότα-θυμηθείτε τις κατασκευασμένες ιστορίες του CNN!). Πέρα από το γεγονός ότι οι περισσότερες πηγές είναι από δεύτερο χέρι (στην καλή περίπτωση) και μεταχρονολογημένες, η αντικειμενικότητα τους είναι επίσης σχεδόν ανύπαρκτη. Τις παλιές εποχές οι ιστορικοί ήταν συνήθως στις αυλές των ηγεμόνων. Τα λιοντάρια, οι κροκόδειλοι ή η εξορία καραδοκούσαν για τους τολμηρούς. Δεύτερον, και σημαντικότερο: η ερμηνεία ενός γεγονότος δεν διαχωρίζεται από το γεγονός το ίδιο. Ερμηνεία και Γεγονός είναι σαν τα σιαμαία με κοινή καρδιά. Ο χωρισμός τους, σκοτώνει και τα δύο!
Παράδειγμα: δύο μεγάλα γεγονότα της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας. Ο Εμφύλιος και η Μικρασιατική Καταστροφή. Ήδη ακούω και τις πρώτες ενστάσεις! «Εμφύλιος;; Ποιός Εμφύλιος;; Συμμοριτοπόλεμος ήταν, με αντίπαλους όχι Έλληνες αλλά «εαμοβούλγαρους». Μικρασιατική καταστροφή; Ένας Τούρκος ιστορικός θα διόρθωνε: Ο Απελευθερωτικός Πόλεμος. Και μόνο ο τρόπος που θα ονομάσεις ένα γεγονός, οι λέξεις που θα διαλέξεις, συνιστούν ερμηνεία! Δεν υπάρχει λοιπόν ψυχρή και ουδέτερη θεώρηση από μια αποστασιοποιημένη πολυθρόνα. Όλοι μέσα στο σύστημα ζουν, το επηρεάζουν και επηρεάζονται από αυτό. Και η Ιστορία μια τεράστια δεξαμενή είναι, όπου ο καθένας ψαρεύει ανάλογα με τις πεποιθήσεις, τις προκαταλήψεις, τις σκοπιμότητες και τις ιδεοληψίες του. Πού σταματάει η «πραγματικότητα» και που αρχίζει η φαντασία; Ανάμεσα τους δεν υπάρχουν όρια, αλλά μόνο γκρίζες ζώνες! Και άπειρες προσωπικές ιστορίες. Αλήθεια, ακόμη κι εσείς οι ίδιοι, πόσο εμπιστεύεστε τη μνήμη σας; Δεν μπορούμε να είμαστε ειλικρινείς ούτε για τη δική μας ιστορία. Πόσο μάλλον για ιστορίες λαών, ιστορίες συνισταμένες πλήθους προσωπικών ιστοριών… Ποια απ’ όλες είναι η αληθινή; Η ψεύτικη; Ισχύουν αυτές οι απόλυτες έννοιες; Μήπως τελικά είχε δίκιο ο Πιραντέλο; «Έτσι είναι αν έτσι νομίζετε»; Για δείτε και το «Rashomon» του Κουροσάβα (όλο και κάποια εφημερίδα θα το έχει δώσει δώρο)… Και μήπως τελικά οι μυθιστοριογράφοι και οι λογοτέχνες είναι οι πιο «γνήσιοι» ιστορικοί, οι οποίοι γράφουν ιστορία βουτώντας την πένα τους στο μελανοδοχείο της καρδιάς, των βιωμάτων και των πεποιθήσεων τους; (μια …gonzo ιστορία- για να θυμηθούμε και τους προσφάτως αποβιώσαντες Hunter Thompson και Bill Cardoso).
:: Καλώ προς ενίσχυση ένα ταιριαστό απόσπασμα από το παραληρηματικού ερωτισμού βιβλίο του Σταύρου Σταυρόπουλου «Για όσο ροκ αντέχεις ακόμη» (Απόπειρα): «…δεν υφίσταται αντίληψη τπυ πραγματικού χωρίς την παρέμβαση μας, χωρίς την προσωπική πινελιά που θα χρωματίσει και θα διαγράψει αυτό που θα θέλαμε πραγματικά να είναι. Δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι το έτσι είναι στις ιστορίες είναι περισσότερο ή λιγότερο έτσι θα θέλαμε να είναι»…
:: To κωμικό είναι ότι τη στιγμή που διάφοροι φωνάζουν για Ιστορικές Αλήθειες, το θεωρούμενο ως άντρο του Απόλυτου, η Επιστήμη, έχει αλωθεί εδώ και πάνω από 100 χρόνια, από ενοχλητικές και δυσνόητες έννοιες όπως αβεβαιότητα, πιθανότητες, τυχαιότητα, οι οποίες καταργούν κάθε έννοια αντικειμενικότητας. Η Θεωρία της Σχετικότητας κατήργησε το απόλυτο του χώρου και του χρόνου, η Κβαντική έσπασε την αλυσίδα αιτίου-αιτιατού ενώ η θεωρία του Χάους μας λέει το ακόμη πιο «απελπιστικό» ότι ακόμη και μια ωραία, αυστηρή ντετερμινιστική εξίσωση μπορεί να κρύβει μέσα της το χάος. Την ίδια στιγμή, όλος ο υπόλοιπος κόσμος αναζητά πατερίτσες σε απόλυτες αλήθειες, στην Ιστορία, στη Θρησκεία και σε άλλα φανταστικά δημιουργήματα του ανθρώπινου νου. Και όταν συμβαίνει αυτό, τότε ανθρώπινο αίμα μυρίζει…
:: Ο ξεχασμένος και καταφρονεμένος Γιαννάκης Σκαρίμπας (ο οποίος ποτέ δεν χώρεσε στα εθνικώς correct πατρόν) είχε πει κάποτε: «ούτε η πανούκλα ούτε η ανεμοβλογιά έκαναν τόσο κακό στην ανθρωπότητα όσο οι ιστορικοί και η ιστορία». Η ιστορία είναι όπλο φονικό. Ατομική βόμβα.. Γκιλοτίνα… «Προαιώνια μίση»… Ο γνωστός Ισραηλινός συγγραφέας Άμος Οζ αναφερόμενος στην πατρίδα του είχε το πει το συγκλονιστικό: «Κουβαλάμε περισσότερη Ιστορία απ’ όση μπορούμε να αντέξουμε». Κομμένο και ραμμένο και στα δικά μας μέτρα. Μήπως λοιπόν αν μάθουμε να ξεχνάμε, αν μια Αγία Λήθη βάλει το χέρι της, τα πράγματα γίνουν καλύτερα; Και σε προσωπικό επίπεδο και σε κοινωνικό και σε εθνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο; Εύκολο; Καθόλου! Ειδικά αν έχεις στηρίξει ολόκληρη τη θλιβερή σου ύπαρξη σε κάποιους χαμένους προ αιώνων ένδοξους προγόνους. Μια ύπαρξη ετερόφωτη, σα νεκρός πλανήτης που προσπαθεί να βρει κάποιον Ήλιο να πάρει δανεικό φως…
:: 25η Μάρτη. Αυτή τη φορά δεν είχαμε τις καθιερωμένες εθιμικές «σημαιολογίες» (πιθανότατα λόγω του προεκλογικού κλίματος το οποίο επιτάσσει σεμνότητα και ταπεινότητα, και όχι εντάσεις και «ψωμιαδιές».) Γέμισαν όμως οι εφημερίδες με πύρινα άρθρα εμφορούμενα από «Πνεύμα και Ηθική» για την ντροπή και το αίσχος της εμφάνισης των κοριτσιών στις παρελάσεις με μίνι φουστίτσες, μπότες, γοβάκια και διάφορα άλλα ακαταμάχητα αξεσουάρ του γυναικείου οπλοστασίου. Λίγοι και …γραφικοί αναρωτήθηκαν όμως για πολλοστή φορά για αυτό το αίσχος των μαθητικών παρελάσεων. Αυτό το μεταξικό κατάλοιπο, την προπόνηση στη στρατιωτικοποίηση και στην ομοιομορφία (του κόμματος, του έθνους, της ομάδας) και φυσικά κάτι αδιανόητο για την υπόλοιπη Ευρώπη (εκτός από την -σωστά μαντέψατε– γείτονα και «ούνα φάτσα, ούνα ράτσα» …Τουρκία). Προσωπικά πάντως προσδοκώ να φτάσει η στιγμή να δω στις μαθητικές παρελάσεις τη ζαρτιέρα και το string να ξεπροβάλουν περήφανα, ευτελίζοντας στην πράξη ένα ευτελές «έθιμο». Εύγε κορίτσια…. Και εις ανώτερα! (στο ύψος της φούστας από το γόνατο αναφέρομαι ασφαλώς!).
:: Σε τέτοιες επετείους επαναστάσεων, Πολυτεχνείων και άλλων επίσημων εορτασμών, πάντα μου έρχεται στο νου η πραγματικά επαναστατική ρήση του Γάλλου μουσικού της avant-guard Πιερ Μπουλέζ: «οι επαναστάσεις γιορτάζονται όταν πια δεν είναι επικίνδυνες»…
:: Η νεολαία πάντως (όπως και ο λαός γενικά, για να θυμηθώ το …θείο Κάρολο) είναι ικανή για το καλύτερο και το χειρότερο. Δυστυχώς, η οστεοπόρωση της συντήρησης έχει προσβάλει πια για τα καλά ακόμη και το θεωρητικά πιο δυναμικό και ζωντανό κομμάτι της κοινωνίας μας. Μιλούσα λοιπόν πρόσφατα με έναν φίλο καθηγητή Λυκείου, ο οποίος και μου εκμυστηρεύτηκε με απελπισμένο σχεδόν ύφος, ότι πολλά παιδιά ονειρεύονται πλέον να γίνουν μπατσάκια και καραβανάκια, με δόλωμα φυσικά τον εξασφαλισμένο εφ’ όρου ζωής μισθουλάκο. Και μετά περιμένουμε να βγουν οι νέοι στους δρόμους για θέματα όπως τα εργασιακά δικαιώματα… Ευτυχώς που όλο και καμιά κούπα θα πάρει η Ομαδάρα… Εκεί να δείτε δυναμισμός!
:: «Ληστέψανε την τράπεζα και τι με νοιάζει εμένα δεν είμαι με κανέναν. Σου λέω καλά της κάνανε γιατί μας προκαλούσε, γεμάτη εκατομμύρια, ενώ κι ο Θεός πεινούσε!». Τον αείμνηστο Παύλο μπορεί να μην τον ένοιαξε μια τραπεζική ληστεία, τα μπατσικά μας όμως πολύ τα ένοιαξε, τόσο ώστε να αρχίσουν το πιστολίδι μέρα-μεσημέρι στο κέντρο της Αθήνας και όποιον πάρει ο Χάρος (που ευτυχώς δεν είχε βγει εκείνη τη μέρα παγανιά). Τα κέρδη πραγματικά πάνω από τους ανθρώπους. «Τί είναι η ληστεία μιας τράπεζας, μπροστά στην ίδρυση μιας τράπεζας». Ο Μπρεχτ το έγραψε αυτό, στην «Όπερα της Πεντάρας», για όσους αναρωτηθούν ποιος είναι ο υποστηρικτής των …τρομοκρατών!
1η δημοσίευση: http://www.mic.gr
Bouquet of dreams 