Δεν είν’ δημοκρατία, δεν είν’ ελευθερία είναι μόνο μία …χρε-ο-κρατία
Αυτός ο παραφρασμένος στίχος από τα παλιό σουξέ της Γενιάς του Χάους συμπυκνώνει το κεντρικό νόημα του ντοκιμαντέρ «Debtocracy/Χρεοκρατία». Πείθει; Ναι! Αν είσαι ήδη πεισμένος…
Ένα ράθυμο καθημερινό βράδυ μπροστά στον τηλεοπτικό δέκτη έπεσα τυχαία σε μια λαοφιλή καθημερινή σειρά μεγάλου καναλιού, η οποία χτυπάει απίστευτα νούμερα τηλεθέασης (να σημειώσουμε εδώ το …αλάθητο λαϊκό κριτήριο!). Ενδιαφέρουσα κωμωδία (αν και για αλλού ξεκίνησε υποθέτω), μια πραγματική επιτομή στερεοτύπων, η κακιά πρωταγωνίστρια περιφέρεται ξύλινα με μια μαύρη περούκα (οι κακές είναι πάντοτε μελαχρινές), η δε καλή υπομένει τα βάσανα και τις συμφορές με το βλέμμα παρθένας η οποία μόλις έχασε ότι πολυτιμότερο είχε. Λοιπόν; Μήπως δεν είναι προαιώνιος κανόνας του …marketing της λαϊκής (ή μήπως λαϊκίστικης;) δραματουργίας οι διαχωριστικές γραμμές να είναι σαφείς; Η κακία οφείλει να είναι απόλυτη και η καλοσύνη να φέρει αγγελικό φωτοστέφανο. Μανιχαϊσμό το λένε οι φιλόσοφοι. Ή μια μορφή αληθινής αισιοδοξίας, όπως έγραψε ο Ρεζίς Ντεμπρέ. Γιατί σου δίνει την ψευδαίσθηση ότι εάν καταφέρεις να απομονώσεις το Κακό και το …χτυπήσεις στο κεφάλι όπως ο Άγιος Γεώργιος το δράκο, ξεμπερδεύεις με όλα τα δεινά. Θεολογική προσέγγιση; Ποιος είπε ότι και η πολιτική δεν είναι μια θεολογία με άλλα μέσα;
Το «Debtocracy» από αυτή την άποψη είναι άψογο δραματουργικά (και θεολογικά!). Οι δε κακοί αφθονούν. Και τι κακοί! Πανίσχυροι, τρομακτικοί μέσα στην απροσωπία τους, κερασφόρα τέρατα, δαίμονες της αποκάλυψης. Τράπεζες, Ευρωπαϊκή Ένωση, ΗΠΑ, ΔΝΤ. Μας λείπει όμως ο Καλός της ιστορίας…
Πρόσφατα πάλι, σε μια σαφώς πιο …δημιουργική βραδιά, στο εξαιρετικό βιβλίο του Γιάννη Γιανουλόπουλου «Η ευγενής μας τύφλωσις» αλιεύω το εξής απόσπασμα από μια παλιά εφημερίδα: «Η εκπορνευθείσα Ευρώπη δεν επενέβη εγκαίρως, ενώ εγνώριζε που θα έφερεν το Ελληνικόν Έθνος η ευγενής του τύφλωσις». Η ευγενής τύφλωσις; Πότε γράφτηκε αυτός ο αμίμητος μέσα στην ειλικρίνειά του αφορισμός; Ας γυρίσουμε το ρολόι πίσω στο 1898. Όταν η χώρα είχε και πάλι χρεοκοπήσει και μέσα στη θολούρα της ξύπνησαν τα εθνοπατριωτικά ένστικτα και πήρε τα όπλα να πολεμήσει τον Τούρκο. Ο πόλεμος μοιραία χάθηκε, εάν μάλιστα δεν υπήρχε απροκάλυπτη εξωτερική επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων της εποχής οι Τούρκοι θα είχαν φτάσει ως την Αθήνα με παρέλαση. Καταστροφή… Και ως άμεση συνέπεια οι «ξένοι δανειστές» επέβαλαν τον περίφημο ΔΟΕ, τον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο. Η ιστορία επαναλαμβάνεται;
Ένα παρόμοιο πνεύμα «ευγενούς τύφλωσης» διαπνέει και το προκείμενο ντοκιμαντέρ. Μέσα στα 73 λεπτά της διάρκειας του, δεν αντιλήφθηκα ούτε ένα ψήγμα «αυτοκριτικής», ούτε ένας ίχνος, κάποια έστω νύξη κατηγόριας για τον «λαό» (με παχύ το λ παρακαλώ), για τον λαό που ζυγό δεν υπομένει, τον περήφανο λαό, τον πάντοτε εξαπατημένο και αδικημένο (εδώ θα μπορούσαν να μπουν τα μπουζούκια του Ξανθόπουλου, αντ’ αυτών η μουσική επένδυση ανήκει στον Αγγελάκα και στον χαμένο που τα παίρνει όλα). Ο λαός είναι αθώος (να σημειώσω και τον υποβόσκοντα ελιτισμό ο οποίος θεωρεί τον λαό ανεύθυνο έρμαιο στα χέρια «δύο κομμάτων, τριών πολιτικών οικογενειών και ορισμένων επιχειρηματιών»). Ο λαός ζητάει κεφάλια (να θυμηθώ να ξαναδιαβάσω των «Εχθρό του λαού» του Ίψεν). Και για τον κάθε Λουδοβίκο είναι έτοιμος να λατρέψει τον επόμενο Ναπολέοντα. Τα χέρια που κουνούσαν κομματικές σημαίες, σήμερα κραδαίνουν γιαούρτια. Μια …λευκή άφεση αμαρτιών; Ή μια κοινωνία η οποία αρνείται να κοιταχτεί στον καθρέφτη;
Για όλες τις εθνικές συμφορές ανέκαθεν υπήρχε ο περίφημος ξένος δάχτυλος, οι διαβόητοι σκοτεινοί κύκλοι. Μικρασιατική καταστροφή; Εμφύλιος; Κύπρος; Χούντα; Ένα μοτίβο το οποίο τραγουδάει συντονισμένα σε ιδιότυπη αρμονία όλο (σχεδόν) το πολιτικό φάσμα. Και όχι μόνο… Ποτισμένοι μέχρι το μεδούλι από τα πιο τρυφερά σχολικά χρόνια, μάθαμε να αναζητούμε την ευθύνη στον Άλλο. Και στην πιο απλή καθημερινή εκδήλωση. «Με έκοψε ο καθηγητής στις εξετάσεις», «μας έσφαξε ο διαιτητής στο ματς», «οι μετανάστες φταίνε για την ανεργία». Η …πολυθρόνα του «αθώου» θύματος είναι περιζήτητη, ενίοτε πιο πολύ και από εκείνη του θύτη.
Να ξεκαθαρίσω… Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι στον σαρκοβόρο κόσμο που έχουν φτιάξει οι άνθρωποι, οι εξουσίες, τα μεγάλα συνασπισμένα συμφέροντα, το παιχνίδι που είναι στημένο πάνω σε περίπλοκες νομολογίες, κάνουν το ισοζύγιο της ισχύος να γέρνει καταθλιπτικά. Αλλά από την άλλη, it takes two to tango. Και δεν είναι φυσικά ζήτημα επιμερισμού ή συμψηφισμού των ευθυνών, ούτε ενοχικού αυτομαστιγώματος. Αλλά εάν απεμπολήσουμε την ατομική ευθύνη, τότε από που θα περιμένουμε τη «σωτηρία»; Οι Αδόλφοι επωάζονται και θα έρθουν πάλι νύχτες όπου τα κρύσταλλα θα σπάνε…
Οι προθέσεις των δημιουργών, του Άρη Χατζηστεφάνου και της Κατερίνας Κιτίδη είναι διαυγείς σαν κρύσταλλο. Το γεγονός δε ότι η ταινία κυκλοφορεί ελεύθερη άνευ …πνευματικών περιορισμών, έχει τη σημασία του, και προαναγγέλλει ένα μέλλον εκδημοκρατισμού των μέσων παραγωγής του κινηματογράφου (όπως έχει γίνει στη μουσική για παράδειγμα). Σε αυτό κατατείνει και το γεγονός ότι γυρίστηκε με πόρους συλλογικής συνεισφοράς «απλών» ανθρώπων. Μήπως όμως αυτό εν μέρει εξηγεί και τον παραπάνω προβληματισμό; Ο πλερώνων (αυτο)δικαιώνεται;
Το «Debtocracy» λοιπόν δεν κρύβει λόγια, είναι σαφώς ένα στρατευμένο ντοκιμαντέρ, γυρισμένο με πάθος, με οργή, σχεδόν εν βρασμώ. Μια κατ’ ουσία οπτικοποιημένη προκήρυξη. Η οποία υποστηρίζεται από το νευρώδες ρεπορταζιακό μοντάζ, την έξυπνη χρήση κινούμενων σχεδίων και την πυρετική πρόζα. Και είναι αν μη τι άλλο άδικη η κριτική ότι στο «Debtocracy» δεν υπάρχει πλουραλισμός απόψεων. Προσωπικά περιμένω από ένα μαχόμενο σινεμά τεκμηρίωσης τη διατύπωση μιας καθαρής άποψης και όχι μια δήθεν αντικειμενικότητα η οποία συμβιβάζει τα αγεφύρωτα άκρα (φανταστείτε να έπρεπε να ακολουθήσουμε αυτή η λογική στις δισκοκριτικές μας!).
Από την άλλη όμως, η βεβαιότητα ξεχειλίζει, απουσιάζει το χιούμορ που την υπονομεύει και περισσεύει ο πικρόχολος σαρκασμός. Καμία αμφιβολία δεν χώνει εδώ τη …φολιδωτή ουρά της. Πράγμα περίεργο εάν αναλογιστούμε ότι η οικονομία (πόσο μάλλον η κοινωνιολογία) δεν είναι Φυσική, όπου θέτοντας τις αρχικές συνθήκες σε ένα κινητό γνωρίζεις σε 5 λεπτά σε ποιο ακριβώς σημείο θα βρίσκεται (μεταξύ μας δεν θα έπρεπε καν να φέρει τον τίτλο της επιστήμης, οι οικονομολόγοι κάνουν τους …αστρολόγους να μοιάζουν αξιόπιστοι, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία).
Σε αυτή την κρίση περισσεύουν τα επηρμένα δογματικά «ξέρω». Ασφαλώς είναι κάπως τρομακτικό να ακούς από έναν …γιατρό τη φράση «δεν ξέρω», αλλά έτσι κι αλλιώς η παρομοίωση του κόσμου με ασθενή είναι μάλλον ατυχής. Οι ίδιοι οι δημιουργοί ορθώς την ειρωνεύονται από την πρώτη κιόλας στιγμή της ταινίας. Μετά όμως πέφτουν στην ίδια παγίδα και προτείνουν μία άλλη «πανάκεια». Την καινοφανή (και κάπως ασαφή νομικά έννοια) του απεχθούς χρέους. Κοντολογίς: Φτιάχνουμε μια επιτροπή λογιστικού ελέγχου, ελέγχουμε το χρέος, το χρέος το οποίο οφείλεται σε μίζες, υπερτιμολογήσεις και άλλες λαμογιές, το «παράνομο» χρέος» δηλαδή, αρνούμαστε να το πληρώσουμε.
Να καταλάβω την ανάγκη για μία κάποια ελπίδα, ο πνιγμένος από τα μαλλιά πιάνεται λέει ο …σοφός λαός (αλλά ας σημειώσουμε και την παράμετρο ότι ο πνιγμένος πολλές φορές με τις κινήσεις του απλώς επιταχύνει την πορεία προς τον πάτο). Όμως αυτό το «φάρμακο» έχει αρκετές προβληματικές πλευρές. Πρώτον, και μόνο η δημιουργία μιας …επιτροπής για την αντιμετώπιση ενός θέματος σε τούτη τη χώρα ακούγεται σαν αστείο. Δεύτερον, όσο βουλιμικοί και να ήταν όσοι «κλέψανε», το ποσοστό του «απεχθούς» χρέους θα είναι ιδιαίτερα μικρό για να έχει κάποια ωφέλεια (ακόμη κι αν συμπεριληφθούν τα επιδόματα …έγκαιρης προσέλευσης στο δημόσιο). Η δε σύγκριση η οποία γίνεται με ένα στυγνά δικτατορικό καθεστώς όπως το Ιράκ είναι μάλλον άτοπη, στην Ελλάδα οι κυβερνήσεις καλώς ή κακώς είναι δημοκρατικά νομιμοποιημένες (και μην ακούσω για κυβερνώσες εκλογικές μειοψηφίες, οι απέχοντες και οι «λευκοί» απλά στηρίζουν το πρώτο κόμμα). Τρίτον όμως, και κυριότερο. Όσο κι αν ο οικονομικός κόσμος έχει γίνει πολύπλοκος και (σκοπίμως) δαιδαλώδης, η βασική οικονομική αρχή ότι όταν ένα σπίτι βγάζει 10 και ξοδεύει 15, δεν βγαίνει, εξακολουθεί να ισχύει. Τόσο απλά (ή και απλοϊκά αν θέλετε). Ας φανταστούμε λοιπόν έναν υπέροχο «παραδεισένιο» κόσμο όπου όλες οι δυνάμεις του σύμπαντος έχουν συνωμοτήσει για να διαγραφεί μεμιάς ολόκληρο το χρέος (άραγε τέτοια θαύματα κάνουν οι άγιοι και οι εικόνες της ορθοδοξίας ή περιορίζονται μόνο στο να «δακρύζουν» όταν πέφτει οικονομική στενότητα στην ενορία;) Και τι γίνεται μετά; Που θα πάει το καραβάκι με 10% έλλειμμα και με μηδενική παραγωγικότητα; Το «πρότυπο» Εκουαδόρ τουλάχιστον παράγει πετρέλαιο και μπανάνες…
Αν θα είχε κάποια χρησιμότητα μια τέτοια επιτροπή (με την υπόθεση φυσικά ότι θα έβγαζε κάποια άκρη) αυτή θα ήταν στον Ηθικό τομέα. Πέσαμε που πέσαμε έξω, ας δούμε και τον αναλυτικό λογαριασμό. Αν και πολύ φοβάμαι, ότι ο πραγματικός λογαριασμός αγγίζει όλα τα στρώματα της κοινωνίας, από τη βάση της κοινωνίας μέχρι την κορφή. Άλλωστε όταν ηθικολογούμε, ας έχουμε κατά νουν ότι ηθικός δεν είναι εκείνος ο οποίος δεν έχει τη δυνατότητα να είναι ανήθικος. Για κοιτάξτε γύρω σας…
Κλείνοντας… Ομολογώ έμεινα όσο μπερδεμένος ήμουν και στην αρχή. Πως αλήθεια να αποκρυσταλλώσεις μια άποψη, ή ακόμη χειρότερα να παραμείνεις προσκολλημένος σαν πεταλίδα σε προκατασκευασμένες ιδεολογίες, μέσα σε τούτη τη χαοτική εντροπία της πληροφόρησης, τον ωκεανό των αντικρουόμενων δεδομένων; Πως όμως από την άλλη να ζητήσεις νηφαλιότητα και ψυχραιμία από τον άνεργο, τον απολυμένο, το μαγαζάκι που φυτοζωεί; Πως να τιθασεύσεις μια τυφλή οργή απέναντι σε γεγονότα τα οποία ξεπερνούν τις ικανότητες κατανόησης και παρέμβασης μας; Δεν ξέρω, είναι στιγμές που με πιάνει ένα μελαγχολικό αίσθημα ματαίωσης. Και το «Debtocracy» δεν κατάφερε να μου το αναιρέσει…
Παρολ’ αυτά (ίσως και γι’ αυτά), δείτε το…
1η δημοσίευση: http://www.mic.gr
Bouquet of dreams 