Τα καλύτερα άλμπουμ των nineties

90s: Χρονικό σε …11 δίσκους
του Αντώνη Ξαγά

Από την πρώτη στιγμή που ο αρχισυντάκτης μας έβαλε το νέο …homework, το πρώτο μετά τη θερινή χαλάρωση, ένα ερώτημα καρφώθηκε στο νου μου. Ένα ερώτημα κομβικό για το θέμα μας, που είναι η δεκαετία των 90s. Ποιο είναι (ήταν) το στίγμα αυτής της περιόδου; Τι χαρακτήρισε αυτή τη δεκαετία; Τι στίγμα άφησε δηλαδή στο συλλογικό υποσυνείδητο; Ομολογώ ότι δυσκολεύτηκα αρκετά να βρω μία απάντηση! Για τις προηγούμενες δεκαετίες τα πράγματα είναι εύκολα, σχεδόν κλισέ! Έτσι όταν ακούμε 60s, αμέσως, σχεδόν αντανακλαστικά, γεμίζει ο νους μας με εικόνες από παιδιά των λουλουδιών, διαδηλώσεις για το Βιετνάμ, Woodstock και ψυχεδέλεια. Τα 70s είναι συνδεδεμένα με τον δεινοσαυρισμό του prog-rock, το hard rock, το τέλος της «αθωότητας» αλλά και την αναγέννηση με το punk. Τα 80s έμειναν στην ιστορία για την πνιγμένη στο κιτς μαζική τέχνη αλλά και για ένα απίστευτα δημιουργικό underground.

Τα 90s όμως; Κατέληξα ότι το στίγμα της δεκαετίας του 90, αυτό που άφησε πίσω της, ήταν το γεγονός ότι …δεν είχε ένα στίγμα, αλλά τόσα πολλά που στο τέλος δεν έμεινε κανένα! Ήταν η δεκαετία που ξεκίνησε με την ευφορία της πτώσης των διαχωριστικών γραμμών, με μεγάλο συμβολικό γεγονός την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Ευφορία που οδήγησε αυτάρεσκους διανοούμενους να πανηγυρίζουν για το «τέλος της Ιστορίας» (για να αποδειχτούν τελικά οι ίδιοι για τα …πανηγύρια!). Αυτή η «πτώση των τειχών» επεκτάθηκε και στον χώρο της τέχνης.

Εφευρέθηκαν και όροι νεόκοποι και νεφελώδεις όπως το «μεταμοντέρνο», που πότε δεν κατάλαβα τι ακριβώς σημαίνει (βοήθειες ευπρόσδεκτες!). Θα μου πείτε είναι αρνητικό αυτό; Εν αρχή όχι! Εκεί που καταργούνταν οι διαχωριστικές γραμμές, νέες μουσικές άρχισαν να γεννιώνται, μακριά από πολλές αγκυλώσεις και «κολλήματα» του παρελθόντος. Δυστυχώς όμως αυτά συνέβαιναν κυρίως μακριά από τα φώτα, εκεί όπου ζει και αναπνέει η πραγματική μουσική, οι αληθινοί δημιουργοί και όχι οι έμποροι. Οι οποίοι έμποροι περισσότερο από ποτέ άλλοτε στο παρελθόν, «πλάσαραν» τη μουσική σαν lifestyle, μόδα, trend! Μια μόδα της οποίας η κολεξιόν αλλάζει κάθε φθινόπωρο και άνοιξη, με τα αποφόρια να πετιώνται στις φτηνές αποθήκες για τον «απλό λαό». Ένα lifestyle του τύπου «όλα πάνε με όλα», όλα χυλός, όλα στη χοάνη, γαία και πυρί μιχθήτω, αρκεί «εμείς να περνάμε καλά» και να δηλώνουμε …»ακούω τα πάντα» (η πιο αντιπαθητική απάντηση στην ερώτηση: «τι μουσική ακούς»;). Άραγε πόσο άσχετο να είναι το γεγονός ότι αυτή τη δεκαετία μπήκαν στη ζωή μας και τα μεταλλαγμένα, οι ντομάτες με τα γονίδια …μπανάνας και οι τερατογενέσεις τύπου Dolly (το πρόβατο); Κύριο θύμα όλων αυτών υπήρξε και το ροκ, το οποίο …απονευρώθηκε, και από μουσική αντίδρασης και επανάστασης, έγινε και αυτό μόδα και …κομμωτική. Το grunge τελείωσε με μια πιστολιά, ένα συννεφιασμένο πρωινό του Απρίλη στο μακρινό Seattle, όταν ο πιο διάσημος εκπρόσωπος του, συνειδητοποίησε την πορεία των πραγμάτων και τη ματαιότητα της μαζικής αποδοχής. Καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς Kurt…

Έξω όμως από αυτό το κλίμα υπήρχαν και υπάρχουν πάντα και οι δημιουργοί. Βέβαια όσο περνάει ο καιρός, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να ξεχωρίσεις την ήρα από το σιτάρι, μέσα από την πλημμυρίδα κυκλοφοριών, μουσικών ειδών, υπαρκτών και μη. Από όλο αυτό το χάος προέκυψαν και οι δικές μου επιλογές. Προσπάθησα να προκρίνω δίσκους οι οποίοι ακόμη και σήμερα να ακούγονται «φρέσκοι». Άλλωστε οι δίσκοι είναι σαν τα κρασιά! Τα οποία δεν επιδέχονται όλα παλαίωση. Πολλές φορές μάλιστα στα πολύ παλιά κρασιά, περισσότερη αξία έχει το μπουκάλι και η ετικέτα, παρά το περιεχόμενο αυτό καθεαυτό, το οποίο έχει πια μετατραπεί σε αγνό …ξυδάκι! Υπάρχει πια και μια κάποια χρονική απόσταση ασφαλείας που διευκολύνει μια αποστασιοποίηση (όχι όμως και απο-συναισθηματοποίηση!). Και βέβαια, όποιος διαβάσει την παρακάτω λίστα, ας έχει κατά νουν την περίφημη αρχή της …κολοκυθόπιτας (περί ορέξεως…).
1. Portishead-Dummy (1994)
Νύχτα, οι δρόμοι και τα αυτοκίνητα γυαλίζουν από τη βροχή, μοναχική βόλτα, καπνός, σκηνές από παλιό καλό ασπρόμαυρο noir. Εκόνες οι οποίες έχουν συνδεθεί μέσα μου με τη μουσική του «Dummy»! Δίσκος ο οποίος έσκασε σαν βόμβα στο μουσικό σκηνικό, με πρωτοφανή μάλιστα αποδοχή, συγκινώντας και χαράσσοντας ανεξίτηλα όσους είχαν λόγους να μείνουν στο «nobody loves me» αγνοώντας τη συνέχεια «like you do»! Με πολλές αναφορές στη μουσική του παρελθόντος, samples από παλιά soundtrack και soul μουσικές, όλα όμως φιλτραρισμένα μέσα από το δικό τους ταλέντο και κυρίως τη δική τους ευαισθησία. Έτσι προχωράει άλλωστε η τέχνη προς το μέλλον… Βέβαια μετά, για μερικά χρόνια βαρεθήκαμε να διαβάζουμε για το «βροχερό Μπρίστολ» (μεταξύ μας, ποτέ δεν κατάλαβα αυτή την …μετεωρολογική αντίληψη της μουσικής, λες και είναι ο καιρός που γράφει μουσική! Είναι δηλαδή το Bristol το μοναδικό μέρος στην Αγγλία όπου βρέχει πολύ;;) Οι ίδιοι στη συνέχεια κατάφεραν να βγάλουν έναν ακόμη άξιο δίσκο και μετά σιωπή… Ίλιγγος από τα καλλιτεχνικά ύψη στα οποία έφτασαν; Ποιος ξέρει…

2. Depeche Mode-Violator (1990)
Αν το 1980 έλεγες σε κάποιον σκληροπυρηνικό ροκά ότι αυτό το electropop γκρουπάκι με το gay look και τα αφελή τραγούδια, σε 10 χρόνια θα ενώσει υπό τη σκέπη του ροκάδες, ποπάδες και electro φρικιά, το πολύ-πολύ να έτρωγες καμιά …καρέκλα στο κεφάλι (μαζί με τον ομοιογράμματο χαρακτηρισμό-ύβρι!). Η ζωή έχει όμως κάτι γυρίσματα! Έτσι μετά το «Black Celebration» και το «Music for the Masses» οι Depeche ολοκληρώνουν μια εκθαμβωτική τριλογία και αγγίζουν την καλλιτεχνική τους κορύφωση. Σαν τον Gahan στο κλιπάκι του «Enjoy the silence», ο οποίος με την πτυσσόμενη καρέκλα του υπό μάλης είχε πάρει τα βουνά προς την μοναχική κορφή! Ένα ερώτημα μόνο άφησε μετέωρο το «Violator»! Πόσο ψηλότερα μπορούσαν πια να φτάσουν οι DM; Την απάντηση την έδωσε ο χρόνος. Μέχρι εκεί…

3. Sigur Ros-Agaetis Byrjun (1999)
Η συναισθηματική μουσική έχει αδίκως ταυτιστεί με ιστορίες για τραγικούς έρωτες και χωρισμούς, λες και το μόνο σημαντικό συναίσθημα που υπάρχει είναι το ερωτικό! Και όμως το «Agaetis» είναι γεμάτο από συναισθηματική μουσική που σε συγκινεί ακόμη κι αν δεν καταλαβαίνεις γρυ από αυτά που τραγουδούν οι τύποι! Πέρα από γεωγραφικά στερεότυπα (ξωτικά κλπ- σε άλλους τομείς βολεύουν αυτά του τύπου «Ισλανδοί ψαράδες»!), έφτιαξαν ένα LP ονειρικό και χαώδες συγχρόνως, όχημα φυγής από την πραγματικότητα. Πολύτιμοι αυτοί οι δίσκοι! Γιατί όπως έγραφε και ο Elliott, «ο άνθρωπος δεν σηκώνει πολλή πραγματικότητα». Συγχρόνως στέρησαν διάφορους ντόπιους, αστέρες και μη, από επιχειρήματα όπως ότι την διεθνή απήχηση, τους την στερεί η «δύσκολη ελληνική γλώσσα». Γιατί τελικά ισχύει το «αν έχεις καλή μουσική, διάβαινε»!
4. Puressence- Puressence (1996)
Έχω την εντύπωση ότι από κάποιο παιχνίδισμα της τύχης, από κάποιο λάθος του Θεϊκού Προγραμματισμού εμφανίστηκαν στο μουσικό προσκήνιο το 1996 οι Puressence! Γιατί τα παλικάρια θα έπρεπε να είχαν γεννηθεί 15 χρονάκια νωρίτερα. Τι σχέση είχαν οι άμοιροι με τις κωμικές κόντρες Blur–Oasis και όλο τον κακόγουστο θίασο της brit-pop (ένα ανέκδοτο που διατηρείται στη ζωή με «σωληνάκια» και «ορούς» από τους δημοσιογράφους και με τη στήριξη από το Βρετανικό κράτος που την βλέπει σαν εξαγώγιμο προϊόν για τις «αποικίες» – οι οποίες μάλιστα το καταναλώνουν ως …indie!!) Αυτοί θα έπρεπε να παίζουν μαζί με τους Sound, τους Cure, και όλους τους ήρωες της μετα-punk εποχής, ακόμη και με τους ίδιους τους Joy. Right place, wrong time…

5. Orbital-In Sides (1996)
Μια υψηλή θέση σε αυτή τη λίστα δικαιούται ασφαλώς και ένας δίσκος της electronica, η οποία στα 90s ανδρώθηκε και άγγιξε μεγαλύτερα ακροατήρια. Ταλαντεύτηκα μεταξύ των Autechre και των Orbital, με τους δεύτερους να κερδίζουν με διαφορά …Box! Όταν το έτος …2525 η σημερινή ηλεκτρονική μουσική θα έχει θέση κλασικής στην τότε μουσική, το «The Box» θα είναι πιθανότατα ένα από τα magnus opus της! Όπως ίσως και το «P.Ε.Τ.R.O.L.» το οποίο επένδυσε τους χαοτικούς εφιάλτες του Μαχ Cohen στο «π» του Darren Aronofski.

6. Pixies-Bossanova (1990)
Η έκφραση «κλασικός δίσκος» δεν μ’ αρέσει. Παραφράζοντας τον συγγραφέα Ίταλο Καλβίνο θα έλεγα ότι «κλασικούς δίσκους αποκαλούμε αυτούς που τους επαινούμε χωρίς να τους έχουμε ακούσει, απλώς και μόνο επειδή όλοι το λένε»! Πράγματι, πόσοι έχουμε πραγματικά ακούσει π.χ. το «Sgt Peppers» ή έχουμε διαβάσει τα μυθιστορήματα-ποταμούς π.χ. του Τολστόι. Κανείς όμως δεν αμφισβητεί την ..κλασικότητα τους! Βάσει αυτών των δεδομένων το «Bossanova» των Pixies δεν είναι κλασικός δίσκος. Γιατί είναι ακόμη ζωντανός, σφύζει απο ορμή, είναι καταιγιστικός, με μια αλληλουχία τραγουδιών-ύμνων η οποία κόβει την ανάσα! «Cecilia Ann», «Rock Music», «Velouria» κλπ κλπ…

7. Tindersticks-II (1995)
Γίνεται η μελαγχολία να αφήνει μια επίγευση γλυκιά; Γίνεται ο ερωτικός πόνος της απώλειας να μεταμορφώνεται σε μια επιβεβαίωση ότι είσαι ακόμη ζωντανός, still standing, ικανός να νιώθεις και να συνεχίσεις την πορεία; Γίνεται η μουσική να αποτελέσει ένα …ανοιχτήρι της ψυχής; Μπορεί ο ανεξέλεγκτος λυρισμός να μην καταντά κοινότυπο μελό; Όποιος άκουσε ειδικά τους 2 πρώτους δίσκους των Tindersticks, ξερει τις απαντήσεις. Και παραφράζοντας τον τίτλο ενός πρόσφατου best-seller θα μπορούσα να προτείνω: Tindersticks ή …Prozac!

8. Einsturzende Neubauten-Ende Neu (1996)
Ήταν η μπάντα που κάποτε έδωσε νόημα στην έκφραση «τέχνη του θορύβου», η οποία ως τότε μόνο ως οξύμωρο ή ως παραδοξολογία ακουγόταν. Μετά πολλοί τους ακολούθησαν στον ίδιο δρόμο ισχυριζόμενοι ότι είναι πειραματιστές-θορυβοποιοί. Μόνο που τα πειράματα τους είχαν τόση σχέση με μουσική όση έχει και η …ονείρωξη με το sex! Οι Neubauten όμως προχώρησαν, εξελίχθηκαν, και εδώ, στο «Ende Neu», καταφέρνουν με μοναδικό τρόπο να τιθασεύσουν το θόρυβο, και να τον θέσουν στην υπηρεσία της μελωδίας, δημιουργώντας μια σειρά από έξοχα κομμάτια που κάποια φλερτάρουν ακόμη και με την pop! Ωπ, βλέπω τον …δικηγόρο του διαβόλου να εξανίσταται και να φωνάζει: «Ένσταση»!! «Συμβιβάστηκαν, έβαλαν νερό στο κρασί τους!!». Ναι ασφαλώς και δεν είναι οι ηχητικοί τρομοκράτες που ήταν παλιά. Αλλά για κοιταχτείτε μέσα σας. Ποιος από σας είναι ο ίδιος με αυτόν που ήταν πριν από 20 χρόνια;; Ακούτε τις ίδιες μουσικές, έχετε τους ίδιους φίλους, τις ίδιες απόψεις;;… Λοιπόν, η ένσταση απορρίπτεται!!
9. Pavement-Slanted & Enchanted (1992)
Την εποχή της έκρηξης του ελληνικού μπάσκετ, μετά το ’87 δηλαδή, είχε προταθεί από κάποιους μεταξύ σοβαρού και αστείου το …»Γκαλόσημο», ένα συμβολικό ποσό που θα έδινε κάθε παίκτης στον άνθρωπο που άλλαξε τη μοίρα και του ελληνικού αθλητισμού γενικότερα αλλά και την δικιά του οικονομική μοίρα! Αν υπήρχε στη μουσική μια αντίστοιχη ιδέα, οι Pavement σίγουρα θα έπρεπε να πληρώσουν ένα …Fall-όσημο! Παρά την φανερή αυτή επιρροή, οι Pavement χάραξαν τη δική τους πορεία στο μουσικό στερέωμα. Ήταν 1992 όταν έκαναν την παρθενική τους εμφάνιση στις αγορές του κόσμου με το ντροπαλό lo-fi τους. Και με έναν δίσκο γεμάτο με φαινομενικά απλά τραγούδια, τα οποία όμως έκρυβαν πολλές εκπλήξεις για τα …ευήκοα αυτιά.

10. Sonic Youth-Goo (1990)
Το «Goo» ήταν το πρώτο LP των Sonic Youth σε πολυεθνική (την Geffen συγκεκριμένα). Φυσικό ήταν το γεγονός αυτό να προκαλέσει αν όχι κακεντρεχή σχόλια, τουλάχιστον κάποιες επιφυλάξεις! Ενώ όμως πρόκειται ίσως για το πιο … «user friendly» LP τους, αυτό το κατάφεραν χωρίς καμία έκπτωση και κανέναν «χατζηαβατικό» τεμενά (ούτε καν ελαφρά υπόκλιση «ευγενείας»!) στους managers και στα νούμερα των πωλήσεων. Πραγματικά αξιοθαύμαστοι! Και έτσι συνέχισαν κιόλας…

11. Tortoise-TNT (1998)
Ο δίσκος αυτός είναι από αυτούς που προκαλούν μεγάλους πονοκεφάλους στους μουσικογραφιάδες! Που να κατατάξεις έναν δίσκο ο οποίος κορφολογεί σαν ανήσυχη μέλισσα από πολλά και ετερόκλητα είδη «λουλουδιών»; Για κάτι τέτοιους δίσκους πρωτοεφευρέθηκε ο όρος post-rock, που λίγα χρόνια μετά θα αποθεώσουν οι Godspeed, πριν καταλήξει σε μια …αυτοκρατορία του χασμουρητού (αυτά τα …άτιμα Yes γονίδια φταίνε!). Το ΤΝΤ παρά τον …εκρηκτικό τίτλο του είναι γεμάτο από χαμηλότονες μελωδίες, χωρίς φωνές και στίχους, που σε αφήνουν ελεύθερο να νιώσεις το δικό σου άφατο, να εξερευνήσεις τη δική σου σιωπή. Μουσική που σε κάνει να νιώθεις συνένοχος μιας μυστικής σέκτας με δικούς της κρυφούς κώδικες επικοινωνίας…

1^η δημοσίευση: http://www.mic.gr